پوکی استخوان و سرطان ⏳ | بایدها و نبایدهای مراقبتی

پوکی استخوان و سرطان، هر دو از بیماری‌های مزمن و شایعی هستند که گاهی به‌صورت هم‌زمان در یک فرد ظاهر می‌شوند. در حالی که اغلب بیماران فقط به درمان سرطان تمرکز دارند، اما توجه به سلامت استخوان‌ها، به‌ویژه در طول درمان و پس از آن، اهمیت زیادی دارد. چرا که بسیاری از درمان‌های سرطان می‌توانند تراکم استخوان را کاهش دهند و خطر شکستگی را افزایش دهند.

در این مقاله از کلینیک دکتر سمیرا ازقندی به بررسی علمی اما قابل‌فهم ارتباط بین پوکی استخوان و سرطان، تأثیر درمان‌های دارویی، نقش تغذیه و ورزش، و پاسخ به سؤالات رایج بیماران می‌پردازیم.

ارتباط بین پوکی استخوان و سرطان چیست؟ آیا یکی باعث دیگری می‌شود؟

اگرچه سرطان و پوکی استخوان دو بیماری کاملاً مجزا هستند، اما تحقیقات نشان داده‌اند که برخی از انواع سرطان، یا درمان‌های مربوط به آن‌ها، می‌توانند منجر به کاهش تراکم استخوان شوند.

دلایل اصلی ارتباط بین پوکی استخوان و سرطان:

• برخی سرطان‌ها مستقیماً به استخوان متاستاز می‌دهند (مثل سرطان پستان و پروستات)
• درمان‌هایی مانند شیمی‌درمانی، پرتودرمانی و هورمون‌درمانی می‌توانند عملکرد سلول‌های سازنده استخوان را مختل کنند
• بیماران سرطانی به دلیل بی‌تحرکی، کاهش اشتها یا تغذیه نامناسب، بیشتر در معرض خطر استئوپروز قرار دارند

📌 بنابراین، اگرچه سرطان مستقیماً باعث پوکی استخوان نمی‌شود، اما از راه‌های مختلف احتمال آن را افزایش می‌دهد.

🧬 کدام سرطان‌ها با افزایش خطر پوکی استخوان همراه هستند؟

برخی سرطان‌ها بیشتر از سایرین با کاهش تراکم استخوان و افزایش ریسک شکستگی همراه‌اند.

شایع‌ترین آن‌ها:

• سرطان پستان: به‌ویژه در زنانی که تحت هورمون‌درمانی قرار دارند
• سرطان پروستات: درمان‌های ضدآندروژن تراکم استخوان را کاهش می‌دهند
• مولتیپل میلوما: نوعی سرطان خون که مستقیماً به استخوان آسیب می‌زند
• سرطان ریه و کلیه: به دلیل متاستاز به استخوان
• سرطان تخمدان، معده و کولورکتال: گاهی به‌طور غیرمستقیم و با تأثیر بر جذب مواد مغذی

📌 در همه این موارد، لازم است سلامت استخوان‌ها در طول درمان زیر نظر پزشک کنترل شود.

به نقل از وب‌سایت Canadian Cancer Society، پوکی استخوان (Osteoporosis) یکی از عوارض جانبی برخی از درمان‌های سرطان است که منجر به کاهش تراکم استخوان‌ها و افزایش خطر شکستگی می‌شود. این وضعیت ممکن است بدون علائم مشخصی پیشرفت کند و اولین نشانه آن می‌تواند شکستگی استخوان باشد.​

آیا شیمی‌درمانی باعث پوکی استخوان می‌شود؟

بله، برخی داروهای شیمی‌درمانی می‌توانند به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم باعث کاهش تراکم استخوان شوند.

مکانیزم اثر:

• اختلال در عملکرد سلول‌های سازنده استخوان (استئوبلاست‌ها)
• کاهش سطح هورمون‌های جنسی (استروژن یا تستوسترون)
• افزایش بازجذب استخوان توسط سلول‌های مخرب (استئوکلاست‌ها)
• کاهش فعالیت فیزیکی بیمار در طول درمان

📌 شدت این تأثیر بستگی به نوع دارو، دوز مصرفی، مدت درمان و سن بیمار دارد. خانم‌های یائسه و افراد مسن آسیب‌پذیرتر هستند.

هورمون‌درمانی در سرطان پستان یا پروستات و تأثیر آن بر کاهش تراکم استخوان

هورمون‌درمانی یکی از رایج‌ترین علل پوکی استخوان در بیماران سرطانی است. این درمان با کاهش هورمون‌های جنسی، تعادل استخوان‌سازی را بر هم می‌زند.

تأثیر در زنان:

• داروهایی مانند تاموکسیفن یا مهارکننده‌های آروماتاز در درمان سرطان پستان، با کاهش استروژن، باعث افزایش تخریب استخوان می‌شوند

تأثیر در مردان:

• داروهای ضدآندروژن یا تحریک گنادوتروپین‌ها در سرطان پروستات، سطح تستوسترون را کاهش داده و منجر به پوکی استخوان می‌شوند

📌 استفاده از مکمل‌های کلسیم و ویتامین D و گاهی داروهای ضد استئوپروز در کنار این درمان‌ها ضروری است.

علائم پوکی استخوان در بیماران سرطانی چیست؟ چه زمانی باید نگران شد؟

پوکی استخوان اغلب بدون علامت است تا زمانی که باعث شکستگی یا درد استخوانی شود. در بیماران سرطانی، این موضوع باید بیشتر جدی گرفته شود.

علائم هشداردهنده:

• درد مبهم یا مداوم در استخوان‌ها، به‌ویژه در ناحیه پشت یا لگن
• کاهش قد
• قوز کردن یا خم شدن ستون فقرات
• شکستگی‌های ناگهانی حتی با ضربه‌های کوچک
• احساس ضعف عضلانی یا بی‌تعادلی

📌 در صورت بروز این علائم، انجام اسکن تراکم استخوان (DEXA) ضروری است.

روش‌های تشخیص پوکی استخوان در افراد تحت درمان سرطان

تشخیص زودهنگام، کلید جلوگیری از عوارض بعدی پوکی استخوان است.

روش‌های رایج:

• سنجش تراکم استخوان (DEXA Scan): استاندارد طلایی تشخیص استئوپروز
• آزمایش خون: بررسی سطح ویتامین D، کلسیم، فسفر و هورمون‌های جنسی
• MRI یا اسکن استخوان: در صورت وجود درد یا احتمال متاستاز

📌 انجام DEXA قبل از شروع درمان در بیماران پرخطر توصیه می‌شود.

درمان‌های دارویی برای پوکی استخوان ناشی از سرطان یا درمان‌های آن

در صورت تشخیص پوکی استخوان، پزشک ممکن است یکی از داروهای زیر را تجویز کند:

داروهای رایج:

• بیس‌فسفونات‌ها (مثل آلندرونیت، زولدرونیک اسید): کاهش فعالیت استئوکلاست‌ها
• دنوزوماب (Prolia): مناسب برای بیماران با متاستاز استخوانی یا پوکی شدید
• کلسی‌تونین: در برخی موارد خاص
• هورمون درمانی جایگزین (در موارد خاص و غیرسرطانی)

📌 انتخاب دارو باید با توجه به نوع سرطان، سن، وضعیت کلی و خطر شکستگی انجام شود.

نقش تغذیه، ویتامین D و کلسیم در پیشگیری از پوکی استخوان در بیماران سرطانی

رژیم غذایی سالم و غنی از مواد معدنی، می‌تواند تا حد زیادی از بروز پوکی استخوان جلوگیری کند یا روند آن را کندتر کند.

مواد غذایی مفید:

• شیر، ماست، پنیر، بادام، کنجد (غنی از کلسیم)
• ماهی‌های چرب، تخم‌مرغ، قارچ (منابع ویتامین D)
• میوه‌ها و سبزیجات تازه
• مصرف متعادل پروتئین
• کاهش مصرف نمک، نوشابه و کافئین زیاد

📌 در صورت کمبود، پزشک مکمل‌های کلسیم (۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰ میلی‌گرم) و ویتامین D (۸۰۰ تا ۱۰۰۰ واحد) را تجویز می‌کند.

ورزش‌های مفید و ایمن برای حفظ سلامت استخوان در افراد مبتلا به سرطان

ورزش یکی از مؤثرترین راه‌ها برای حفظ تراکم استخوان و پیشگیری از شکستگی است.

ورزش‌های مناسب:

• پیاده‌روی سبک و منظم
• تمرینات تعادلی و قدرتی با وزن بدن یا کش‌های مقاومتی
• یوگا، تای‌چی و حرکات کششی ملایم
• بالا رفتن از پله یا دوچرخه ثابت

📌 ورزش باید متناسب با توانایی و شرایط عمومی بیمار باشد. از فعالیت‌های پرخطر که احتمال سقوط یا آسیب دارند باید اجتناب شود.

پرسش‌های متداول درباره پوکی استخوان در بیماران سرطانی

کلام آخر

پوکی استخوان در بیماران سرطانی موضوعی مهم اما اغلب نادیده‌گرفته‌شده است. آگاهی، پیشگیری و تشخیص به‌موقع می‌تواند از بسیاری از مشکلات جدی، از جمله شکستگی و کاهش کیفیت زندگی جلوگیری کند. تغذیه، ورزش، دارو و پیگیری منظم، ابزارهای قدرتمند برای حفظ سلامت استخوان‌ها در طول درمان سرطان هستند.

در کلینیک دکتر سمیرا ازقندی همواره در کنار شما هستیم تا علاوه بر درمان سرطان، به همه جنبه‌های سلامتی شما توجه داشته باشیم. اگر نیاز به مشاوره تخصصی دارید، با ما تماس بگیرید.